Język chorwacki jest językiem słowiańskim i z tego powodu jest nam Polakom bliższy niż choćby języki germańskie, do których należą angielski i niemiecki. Chorwacki brzmi nam znajomo, część słów rozumiemy na zasadzie podobieństwa do polskiego. Słowiańska mentalność Chorwatów, wzbogacona dodatkowo przez południowy temperament budzi naszą sympatię. Gramatyka języka chorwackiego również jest zbliżona do polskiej. Łatwiej pojąć nam konstrukcje gramatyczne podobne do tych występujących w polszczyźnie.
Z drugiej strony języki słowiańskie mają to do siebie, że wiele części mowy jest odmiennych. Cecha ta przysparza trudności podczas nauki. Ucząc się języka chorwackiego trzeba przyswoić sobie różne wzorce odmiany i zapoznać się z licznymi wyjątkami. Kolejne utrudnienie stanowi dużo bardziej skomplikowany niż w języku polskim akcent. Może padać on na różne sylaby w różnych wyrazach w tym samym zdaniu i przybierać cztery różniące się od siebie postacie.
Na koniec chciałbym was gorąco zachęcić do nauki języka chorwackiego. Jego znajomość przyda się tym z Was, którzy jeżdżą do Chorwacji turystycznie, prowadzą tam interesy, zamierzają pracować tam zdalnie lub przeprowadzić się. Jest to naprawdę piękny i melodyjny język, tak jak piękna jest jego ojczyzna – Chorwacja.
Zapraszam również do zapoznania się z ofertą lekcji języka chorwackiego, które prowadzę online.
Dobrze, a więc zaczynamy. Chorwaci podobnie jak Polacy należą do Słowian, a język chorwacki, podobnie jak polski jest językiem słowiańskim. Co to oznacza w praktyce? Znaczy to, że nasze języki są spokrewnione i w zamierzchłej przeszłości, jeszcze w starożytności, nasi przodkowie posługiwali się wspólnym językiem prasłowiańskim, który potem w wyniku wędrówek ludów zaczął się różnicować na mniejsze grupy językowe. To z powodu wspólnego pochodzenia chorwacki brzmi trochę podobnie do polskiego, część słów jest podobna lub nawet taka sama, w podobny sposób skonstruowana jest też gramatyka. Jako ciekawostkę powiem Wam, że na Bałkany Chorwaci przywędrowali w VII wieku prawdopodobnie z terenów dzisiejszej Polski. Tak zwaną Białą Chorwację, stanowiącą kolebkę chorwackiej wspólnoty, część historyków umieszcza w Małopolsce.
Musicie wiedzieć, że obecnie języki słowiańskie nie stanowią jednorodnej grupy. Dzielą się na języki zachodniosłowiańskie, do których należą m.in. polski, czeski i słowacki, języki wschodniosłowiańskie, takie jak rosyjski, ukraiński czy białoruski oraz języki południowosłowiańskie. Chorwacki, jak można się domyślić, należy do tej ostatniej grupy, wraz z nim serbski, słoweński, macedoński i bułgarski. Serbowie i Słoweńcy łatwiej zrozumieją się z Chorwatami niż Polacy, ponieważ ich języki są znacznie bliżej spokrewnione.
Jadąc do Chorwacji na wczasy i nie znając chorwackiego porozumiecie się zapewne w prostych sprawach, takich jak zakupy w sklepie spożywczym, posiłkując się dodatkowo gestami i wskazując przedmioty palcem. Zrozumiecie być może pojedyncze wyrazy, niestety, żeby jednak swobodniej się porozumiewać potrzeba poświęcić już czas na naukę języka chorwackiego.
Oczywista odpowiedź na to pytanie – że w Chorwacji, jest prawidłowa, ale nie wyczerpująca. Sami Chorwaci mieszkają przecież nie tylko w samej Chorwacji, ale również w sąsiednich państwach, a chorwacka diaspora rozsiana jest po Europie i po świecie. Tak więc w Chorwacji językiem tym posługują się około 4 miliony ludzi, w sąsiedniej Bośni i Hercegowinie pół miliona ludzi, w Stanach Zjednoczonych 60 tysięcy, w Austrii 20 tysięcy, Serbii również 20 tysięcy, a na Węgrzech 15 tysięcy.
To jednak nie wszystko. Chorwacja przez długi czas wchodziła w skład Jugosławii, która rozpadła się dopiero na początku lat 90 – tych XX wieku. Językiem urzędowym w tym państwie był język serbsko – chorwacki. Czyli języki serbski i chorwacki traktowane jako jeden język. W Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowinie oraz Czarnogórze mówi się właściwie tym samym językiem. Co do tego czy serbski i chorwacki są oddzielnymi językami, czy dialektami tego samego języka trwają spory, w których dużą rolę odgrywa polityka. Istnieją na ten temat też różne teorie naukowe. Jako osoba, która zna zarówno chorwacki jak i serbski, powiem Wam, że skłaniam się do wersji, że jest to jeden język. Istnieją wprawdzie nieduże różnice w słownictwie, gramatyce i wymowie, ale stanowią one jedynie około 5 procent. Jeżeli znacie język chorwacki, to nie będziecie mieć problemu, żeby porozumieć się w żadnym z tych krajów, takiego problemu nie mieli również mieszkańcy Jugosławii.
Wiemy już, że w Chorwacji, Serbii, Czarnogórze oraz Bośni i Hercegowinie mówi się w bardzo zbliżonym, jeżeli nie tym samym języku. Dodatkowo w Słowenii i w Macedonii, również byłych republikach wchodzących w skład Jugosławii porozumienie się po chorwacku nie powinno stanowić problemu. Zwłaszcza z ludźmi, którzy wychowali się w państwie rządzonym przez Josipa Broz Tito, uczyli się serbsko – chorwackiego w szkole, oglądali w telewizji filmy w tym języku, wykorzystywali go w kontaktach służbowych i prywatnych. Podsumowując, język chorwacki jest językiem, w którym dogadacie się nie tylko, co oczywiste, w Chorwacji, ale również w pozostałych państwach Zachodnich Bałkanów.
Właściwie każdy język oprócz wersji standardowej, która jest nauczana w szkołach, używana do oficjalnej komunikacji i tworzenia literatury, posiada również dialekty czyli odmiany tego języka w pewnym stopniu różniące się od niego i używane na określonym obszarze. Nie inaczej jest w Chorwacji.
Trzy główne chorwackie dialekty biorą swoje nazwy od zaimka pytajnego „co?”, który w każdym z dialektów brzmi inaczej:
1. Dialekt štokawski z zaimkiem pytajnym „što?“
Występuje w Slawonii i większej części Dalmacji.
2. Dialekt kajkawski z zaimkiem pytajnym „kaj?“
Obejmuje Zagrzeb i okolicę, zwłaszcza tereny przy granicy słoweńskiej
3. Dialekt čakawski z zaimkiem pytajnym „ča?“
Spotkacie go na Istrii, w Kvarnerze i na wyspach.
Oprócz tych trzech głównych dialektów występują też dziesiątki pomniejszych o mocno ograniczonym, lokalnym zasięgu, których nie będę tu wymieniał, gdyż mija się to z celem tego artykułu, jakim jest zapoznanie Was z głównymi cechami języka chorwackiego. Z tego samego powodu nie będę też opisywał szczegółowych różnic między dialektami. Zamiasta tego chciałbym Was uspokoić, że nie musicie się uczyć dialektów, żeby porozumieć się w Chorwacji. Powszechnie używany jest język standardowy i wystarczy, że go opanujecie, żeby rozmawiać z Chorwatami w każdej częsci kraju. To tak jak z dialektami w Polsce. Nie musicie znać dialektu śląskiego, żeby porozumieć się w Katowicach, albo kaszubskiego, żeby porozmawiać z mieszkańcem Lęborka.
Podam Wam za to kilka ciekawostek. Pierwsza jest taka, że w stolicy kraju, Zagrzebiu używa się dialektu kajkawskiego, nie należącego do języka standardowego. Sytuacja, w której w stolicy mówi się w dialekcie jest dosyć wyjątkowa i rzadko spotykana w Europie.
Druga ciekawostka wiąże się z badaniem wymierających dialektów. Jeśli nie jesteście językoznawcami, to możecie nie zdawać sobie sprawy z faktu, że języki na świecie giną w tempie podobnym jak zagrożone gatunki zwierząt. Otóż na jednej z chorwackich wysp badacze zajmujący się opisywaniem ginących dialektów znaleźli starca, który mówił w tajemniczym języku. Rozbudzeni naukowcy natychmiast przystąpili do sporządzania dokumentacji i badań. Niestety po pewnym czasie okazało się, że staruszek z powodu zaawansowanego wieku mówił już bez sensu w języku, który na bieżąco sam wymyślał i starania badaczy by zachować ginący język spełzły na niczym…
Żeby pokazać Wam, że sami Chorwaci mają problemy z dialektami, umieściłem trwający minutę film z chorwackiej telewizji, na którym mieszkańcy Zagrzebia zostali poproszeni przez dzenikarkę o powiedzenie czegoś w dialekcie używanym w Dalmacji. Sami zobaczcie jak im poszło:
Akcent w języku polskim jest zasadniczo stały i pada na przedostatnią sylabę. Zupełnie inaczej rzecz się ma z językiem chorwackim, gdzie mamy do czynienia z akcentem ruchomym tzn. w każdym słowie może on padać na inną sylabę. Jakby tego było mało samych akcentów są cztery rodzaje…
Nie martwcie się postaram się to Wam trochę uprościć. Zacznijmy zatem od tego, że akcent może być długi albo krótki. Nie ma w tym nic trudnego. Sylaba może być po prostu wymawiana krótko lub długo.
Drugim kryterium podziału akcentu w języku chorwackim jest to czy jest on wznoszący czy opadający. Polakowi trudno jest to sobie wyobrazić, gdyż zjawisko takie nie występuje w języku polskim. W akcencie wznoszącym głos na końcu akcentowanej sylaby przybiera na natężeniu. W akcencie opadającym, na początku sylaby rośnie by stopniowo opadać.
Te dwie cechy akcentu tworzą cztery kombinacje:
– akcent krótki opadający
np. djȅlo (część), djȅtelina (koniczyna), kȉša (część), krȕna (korona)
– akcent krótki wznoszący
np. čòvjek (człowiek), nòsiti (nosić), predòčiti (przedstawić), sèstra (siostra)
– akcent długi opadający
np. bȏr (sosna), lijȇp (ładny), prâvda (sprawiedliwość), rijȇč (słowo)
– akcent długi wznoszący
np. literatura (literatura), rúka (ręka), pristúpiti (przystąpić), obítelj (rodzina)
Moja rada odnośnie nauki akcentu jest następująca. Trudno jest uczyć się akcentu zapamiętując osobno jaki akcent ma każde słowo. Samym Chorwatom też zdarza się popełniać błedy w akcentowaniu. Proponuję, żebyście osłuchali się z językiem chorwackim i jego brzmieniem. Po pewnym czasie zaczniecie prawidłowo akcentować wyrazy, bez zastanowienia. Jeżeli nie mieszkacie w Chorwacji, polecam słuchanie chorwackiego radia w internecie, jest to świetny sposób wspomagający naukę języka.
Alfabet chorwacki zawiera głoski zbliżone do polskich i podobnie jak alfabet polski, oparty jest na alfabecie łacińskim, w przeciwieństwie do alfabetu serbskiego, bazującego na cyrylicy.
W skład chorwackiego alfabetu wchodzi 30 liter, z czego 27 zapisuje się przy pomocy pojedynczych znaków, a 3 (dž, lj, nj) za pomocą dwuznaków.
Żeby przybliżyć Wam chorwacki alfabet i kwestie wymowy głosek, zacznę może od samogłosek. Różnice z językiem polskim nie są tu duże. Samogłoski to a, e, i, o, u. W porównaniu z językiem polskim brakuje „y” oraz samogłosek nosowych: ą i ę. Próbując mówić po chorwacku weźcie zwłaszcza pod uwagę, że nie ma tam „y”, a zamiast tego zawsze „i”. Dodatkowo samogłoska „i” w języku chorwackim nie zmiękcza poprzedzającej ją samogłoski, jak to ma miejsce w języku polskim. Dlatego w wyrazach typu ništa (nic) lub cipele (buty), samogłoskę i spółgłoskę wymawiamy jakby osobno, czyli „ni” i „ci”, a nie jakbyśmy przeczytali to po polsku „ń” i „ć”. Kolejną różnicą w stosunku do języka polskiego jest to, że „r” może pełnić funkcję samogłoski. Pewnie podczas wakacji w Chorwacji spotkaliście się ze słowem trg oznaczającym plac. Trafiliście też może na inne „dziwne” słowa, pozornie nie zawierające żadnych samogłosek. Otóż właśnie jest tam samogłoska, czyli „r” wymawiane w specyficzny sposób, jakby z dodanym „y”.
Przechodzimy teraz do spółgłosek. Skupię się na tych literach, które różnią się od występujących w polskim. A zatem omówmy je po kolei:
č – wymawiamy jak polskie „cz“, np. Čokolada (czekolada)
dž – wymawiamy jak polskie „dż”, np. džep (kieszeń)
đ – wymawiamy jak polskie „dż”, np. đon (podeszwa)
lj – wymawiamy podobnie jak po polsku „lj”, np. ljuljačka (huśtawka)
nj – wymawiamy podobnie jak polskie „ń”, np. njuška (pysk)
š – wymawiamy jak polskie „sz”, np. šešir (kapelusz)
ž – wymawiamy jak polskie „ż”, np. žaba (żaba)
Jak już wcześniej wspominałem, język chorwacki jest językiem słowiańskim, podobnie jak język polski. W języku angielskim rzeczowniki nie odmieniają się przez przypadki, a tylko przez liczby i rodzaje, natomiast w językach słowiańskich rzeczowniki i przymiotniki odmieniają się przez przypadki. Oczywiście powoduje to pewne trudności podczas nauki, gdyż trzeba nauczyć się tych odmian, a nie brak jest i wyjątków. Pocieszę Was jednak, że Polakom łatwiej jest opanować odmianę przez przypadki czyli deklinację w języku chorwackim, ponieważ podobna istnieje w naszym języku. Dodam też, że chorwacka gramatyka i odmiany jest prostsza i duże mniej jest tam wyjątków. Nie zniechecajcie się więc. Poniżej podaję przypadki w języku chorwackim, nazwy pochodzą z języka łacińskiego, ale same przypadki są identyczne z polskimi:
1. Nominativ (mianownik) – Tko? Što? (Kto? Co?)
2. Genitiv (dopełniacz) – Koga? Čega? (Kogo? Czego?)
3. Dativ (celownik) – Komu? Čemu? (Komu? Czemu?)
4. Akuzativ (biernik) – Koga? Što? (Kogo? Co?)
5. Vokativ (wołacz)– Oj! Ej!
6. Lokativ (miejscownik)– O komu? O čemu? (O kim? O czym?)
7. Instrumental (narzędnik)– S kim(e)? Čim(e)? (Z kim? Z czym?)
Odmianie w języku chorwackim podlegają również czasowniki. Oczywiście nie odmieniają się one przez przypadki, ale przez osoby, liczby i czasy. Tutaj, podobnie jak w przypadku odmiany rzeczowników, jest to prostsze niż w języku polskim.
Czas teraźniejszy tworzymy w języku chorwackim, podobnie jak w polskim, poprzez zastosowanie odpowiedniej formy czasownika:
Idem doma, kasni je sat. Idę do domu, ponieważ godzina jest późna
Czas przeszły może być dokonany lub niedokonany, w zależności od tego czy czynność została zakończona, czy też nie. Tutaj również stosujemy odpowiednią, przeszłą formę czasownika oraz dodatkowo odmieniony czasownik posiłkowy biti (być):
On je pisao pismo. On pisał list.
On je napisao pismo. On napisał list.
Czas przyszły w języku chorwackim tworzy się przy pomocy formy nieakcentowanej (skróconej) czasownika posiłkowego, którym w tym przypadku jest htjeti (chcieć) oraz bezokolicznika. Podobnie jak w czasie przeszłym, tutaj również możemy powiedzieć o czynności dokonanej lub niedokonanej:
Ja ću prati ruke. Będę mył ręce.
Ja ću oprati ruke. Umyję ręce.
Chorwaci najczęściej używają trochę innej formy czasu przyszłego. Tak jak my nie mówimy zazwyczaj w następujący sposób:
Ja zrobię obiad.
Zamiast tego powiemy po prostu:
Zrobię obiad.
Podobnie Chorwaci upraszczają swój język i wyrzucają zaimek osobowy (ja). Jest on tutaj zbędny, ponieważ na osobę wskazuje forma czasownika posiłkowego.
Prat ću ruke. Będę mył ręce.
Oprat ću ruke. Umyję ręce.
Do odmiennych części mowy w języku chorwackim należą jeszcze przymiotnik, liczebnik i zaimek. Odmieniają się one w sposób podobny do rzeczowników, przez przypadki, liczby i rodzaje. Ucząc się odmiany rzeczowników dobrze jest jednocześnie robić to z przymiotnikami i zaimkami, odmieniać całe wyrażenia typu: mój ładny rower, jej dobra koleżanka. Jeśli macie wątpliwości co do tego jak odmienić dane słowo, nie przejmujcie się. W dzisiejszycyh czasach z pomocą przychodzi internet. Sprawdzicie to na stronie chorwackiego słownika: tutaj.
Nasze języki są stosunkowo podobne, także w sferze słownictwa i sporo jest słów, które brzmią podobnie zarówno w polskim, jak i w chorwackim, co w sposób oczywisty ułatwia naukę. Czasami jednak język chorwacki może być dla Polaka zdradliwy. Dzieje się tak za sprawą tzw. fałszywych przyjaciół tłumacza, czyli wyrazów, które brzmią podobnie lub identycznie jak w języku polskim, natomiast znaczą coś zupełnie innego. Przykłady takich słów stanowią dosyć zabawną ciekawostkę. Jak zatem uniknąć w Chorwacji gafy?
Będąc w Chorwacji być może będziecie pytać kogoś o drogę. Chorwat zapewne w takiej sytuacji powie Wam, żebyście szli ravno, co wcale nie znaczy, żebyście szli równo w rzędzie, ale żebyście szli prosto. Więcej nieporozumień może przynieść pytanie o drogę w sąsiedniej Serbii, gdzie prosto to pravo. Nie lękajcie się, jeśli spytany przez Was Chorwat będzie mówił coś o kacie, kat to po prostu piętro.
Częstym błędem osób zaczynających naukę języka chorwackiego jest mylenie godzin z latami. Zdania typu: „mój autobus przyjedzie za dwa lata” są na porządku dziennym, bo godina to po chorwacku rok. Rok zaś oznacza termin. Jeżeli jesteśmy przy czasie, chciałbym jeszcze wspomnieć o chorwackich nazwach miesięcy. Podobnie jak w polskim, są one powiązane ze zjawiskami przyrodniczymi, a że Chorwacja leży na południu Europy, to wszystko kwitnie i dojrzewa tam szybciej. Stąd podobnie brzmiące nazwy oznaczają tam miesiące wcześniejsze niż u nas. Są to lipanj – czerwiec, srpanj – lipiec, listopad – październik. Jutro – znaczy po chorwacku rano, a rano – wcześnie, zatem wyrażenie rano u jutro przetłumaczymy jako wcześnie rano.
Jeśli mieszkaniec Chorwacji powie Wam, że wyglądacie divno, nie przejmujcie się, słowo to znaczy cudownie. Čudno natomiast to polskie dziwnie, slično oznacza „tak samo”. Zdanie: Čujem stope, nie znaczy, że czyjeś nogi brzydko pachną, ale „Słyszę kroki“. Pravda to sprawiedliwość, zakon to prawo, trudna – ciężarna, brak – małżeństwo, jagoda – truskawka, luka – port, kosa – włosy. Takich przykładów można by wymienić jeszcze sporo.
Artykuł ten ma na celu zapoznanie Was z językiem chorwackim, nie jest rozmówkami chorwackimi. Mimo to postanowiłem zamieścić tu kilka przydatnych zwrotów, być może przydadzą się Wam podczas wyjazdu do Chorwacji, dadzą Wam też ogólny pogląd jak wyglądają zdania w tym języku.
Tak – Da
Nie – Ne
Proszę – Molim
Dziękuję – Hvala.
Przepraszam – Oprostite
Nie ma za co – Nema na čemu
Do widzenia – Do viđenja
Dzień dobry – Dobro jutro (rano). Dobar dan
Dobry wieczór – Dobra večer
Dobranoc – Laku noć
Do widzenia – Do viđenja
Nie rozumiem – Ne razumijem
Nie mówię po chorwacku – Ne govorim hrvatski
Czy są wolne pokoje? – Imate li slobodne sobe?
Ile kosztuje pokój dwuosobowy? – Koliko košta soba za dvije osobe?
Gdzie można wymienić pieniądze? – Gdje se može razmijeniti novac?
Czy mógłbym zobaczyć menu? – Mogu li pogledati jelovnik?
Jestem wegetarianem – Jesam vegetarijanac
Poproszę filiżankę kawy – Molim šalicu kave
Poproszę o butelkę wody – Molim bocu vode
Poproszę o szklankę soku – Molim čašu soka
Było smaczne – Bilo je ukusno
Proszę o rachunek – Račun, molim
Ile to kosztuje? Koliko ovo košta?
Proszę o stolik dla dwóch osób – Molim stol za dvije osobe
Zdjęcia: Sandro Tariba, Marko Lorenzo
Język chorwacki stanowi część Chorwacji i jej kultury. Zachwycając się tym pięknym krajem warto zainteresować się również jego językiem. Dzięki znajomości języka chorwackiego łatwiej porozumiecie się z Chorwatami, zawrzecie wiele wartościowych znajomości i dotrzecie do ciekawych, dotąd niedostępnych informacji. Sprawdźcie na moim blogu również jakie atrakcje czekają na Was w Chorwacji oraz jakie pyszności oferuje kuchnia chorwacka.
Jestem magistrem filologii chorwackiej i zapraszam Cię w podróż po Chorwacji.
Razem odkryjemy to, co w tym pięknym kraju jest najlepszego: urokliwe miasteczka, regionalną kuchnię, lokalne wydarzenia i atrakcje. Zapytamy Chorwatów gdzie warto zjeść, gdzie pójść na kawę, jak ciekawie spędzić czas. Kto, jak nie oni, wie co dobrego jest w okolicy.
Mój blog jest także miejscem promocji chorwackich produktów, języka i kultury. Zakochaj się w Chorwacji i Ty!
1 Comment
Ciekawy wpis. Pozdrawiam